Auf dieser Seite werden in Zukunft kleine Essay verschiedener plattdeutscher AutorInnen erscheinen, in denen sie jeweils eine bestimmte Region des Nordens vorstellen. Den Anfang macht Gerd Constapel aus Leer mit seinem Text über Ostfriesland. Ostfriesland ist die Region in Norddeutschland, in der noch am meisten Platt gesprochen wird.

Gerd Constapel
Oostfreesland – Land van Menskenhand

Nadat de Iestied vergahn was, lagg noch lang en dicke Ieskörst over ’t Land bit ok dat weg smulten was. Dat Nablievsel, wat noch liggen bleev, was en Gemengselbült van Sand, Grind, Knick, Lehm un Flinten: De Geest as Struntbült van de Iestied, un daar settden sük in d’ Loop van d’ Tied Planten, Deren un Mensken fast. Man up de anner Kant wurr dat Land ok minnerseert van dat Moor, dat gedürig groter wurr, un de stadig verhogende Seespegel. Man jüst de Seespegel verannerde sük over lange Tieden neet alleen na boven, man ok na unnern, sodat Parten van dat Sandgrund weer dröögfullen, waar sük Sliek ofsettde, un dat sliekerg Land wurr draagsam un gaff vööl her för Ackerfrüchten. Mit dit Kleigrund wunnen de Mensken weer wat to, wat se an dat Moor verloren harren.

Dat ansliekte Land, dat Heff, de Wattenlandskupp un de Eilanden wassen neet Land of See bi dat ewige Up- un Oflopen van dat Water. De Eilanden wassen neet alleen Anwass van Seesand, dat van de Wind hoogweiht was, so as wi dat nu noch beleven, man ok Halligen, dat bünd Kleistücken, de van dat faste Land ofreten wurren. Sükse Halligen gifft dat vandaag neet mehr in uns Kuntrei. Een van de grootsten daarvan was Manslagt, in ’t 13. Jahrhunnert inpoldert in dat Land, wat vandaag de Krummhörn is. En anner Hallig was Bant, wat in de 18. Jahrhunnert in de Leybuggt unnergahn is.

Overall, waar dat hoog un dröög was, hebben sük alltied de Mensken fastsett, man bi hoge Floden verdwenen se ok weer. So was dat ok al um dat Jahr null van dat christelk Tiedreken, as se an ’t Wark gungen un Bülten van Eer un Sliek upscheppten, de Warfen, waar se mit Huus un Heerd Schuul un Verbliev funnen in de Tieden van de hoge Floden. In d’ Loop van d’ Tied, jonum wenn de Floden hoger wurren, scheppden de Mensken stadig mehr an un up de Warfen, man na dreehunnert Jahr verdwenen de Chauken, de sük hier fastsett harren, sachtfoots weer ut dat Land, dat van de ewige Floden verneelt wurr. In dat verlaten Land tüsken Eems un Weser truck van d’ Westen her en anner Volk, de Fresen, settden sük fast up de Warfen un scheppden un knoiden, dat d’r noch grote Warfen bikwammen – up en Maneer, dat up de hoogste Pleck en Stee was, waar de Mensen sük vergadern kunnen (waar in later Tieden de Kark baut wurr), un an de Schüünte de Plaatsen as ’n Kring d’r umto. De Wegen un Paden leten van boven as en Spinnwebb: Se lepen as Kringen um de bovenste Pleck un heel unnern um de Warf un as Daalwegen de Schüünten andaal in de Leegden. Sükse Rundwarfen bünd vandaag noch to sehn in de Krummhörner Logen Rysum un Manslagt. Bovendeem wurren mit leverlaa ok Langwarfen baut, waar en Straat mit Husen van Kooplüü un Handwarkers up lang leep, so as ’t vandaag noch to sehn is in Hatzum un Jemgum in ’t Rheiderland, Oldersum un Emden an de Eems, Groothusen in ’t Westen un Nesse in ’t Noorden van ’t Land. Van hier gaff dat Seehandel mit anner Dörpen un Steden tüsken Dorestad an d’ Rhein over Haithabu bi Sleeswig bit hento Birka in Sweden. De Streek van all disse Warfen gull as de Waterkant van dat faste Land. De Dörpsnamen betügen noch dat frieske Verleden: An ’t Enn heten se meest „-um“ in ’t Westen of „-ens“ in ’t Oosten.

Up de Düürte steeg de Seespegel weer un de Warfen kunnen neet hoog genoog wesen. Neet alleen Liev un Leven, Huus un Hoff, wassen in Gefahr, man ok dat Land, wat nu beackert Burenland was. De Mensken wussen sük neet mehr anners to helpen un fungen an, Dieken to bauen. Um dat Jahr 1000 bediekten se eerst hör egen Dörpen un Ackers tegen de Sömmerfloden. Achterna bauden se ok Butendieken tegen de Winterfloden as en Kring um dat hele Land. Se mussen slöten, se trucken Grüppen, Sloten, Togsloten un Depen döör ’t Land, dat se de Overlast van Binnenwater quiet wurren un bauden Sielen in d’ Dieken för dat Ofwatern in de See. De Polders in Oostfreesland hebben vandaag noch desülvige Ankiek as destieds. Dat Bedieken un Ofwatern van ’t Land kunnen de Mensken, de dat Land ja ok unner d’ Ploog harren, alleen in Eendracht mitnanner befechten, un se wassen ok alltied eens, dat se dat Land tegen de See un dat Binnenwater bewehren mussen. Un se hebben ok in Eendracht neei Land bediekt un d’rto wunnen (Inpoldern van de Sielmönkener Buggt in d’ Krummhörn un de Hilgenrieder Buggt in ’t Noorden). Dat was um dat Jahr 1300, as de Rüstringer Fresen in dat „Asegabook“ schreven: „Thet is ac londriucht, thet wi Frisa hagon ene seburch to stiftande and to sterande, enne geldene hop, ther umbe al Frislond lith“, dat heet, van de freeske Taal overdragen in uns „Sassentaal“: „Dat is ok Landrecht, dat wi Fresen hebben en Seebörg to stiften un to krachtigen, en golden Kring, de um all Friesland liggt“. An disse „Küür“, dat schreven Settrecht, muss sük elk un een hollen.

Van de Tied um dat Jahr 1250 of an gung de See weer tokehr as mall un haalde sük d’r weer wat van torügg, wat de Mensken binannerkrabbt harren: De Störmfloden hebben de Streken um de Dullert, de Ley-, de Harle- un de Jadebuggt verwöst. Eerst na 1500 wurr dat, wat verloren gung, weer torüggwunnen. Neet alleen wurr de natürelke Anwass bediekt. De Mensken hebben mit Grüppen un Slengen (Struukwark) de Anwass in de Gang brocht, un wat d’r van worden is, sehn wi vandaag noch: Up de Polders of Groden gifft dat draagsaam Kleigrund, de vööl hergifft för Ackerfrüchten un Gröönland. Mit de lesde Diek, de 1950 klaar worden is, wurr de Polder van de Leybuggt van de See ofwunnen. De oostfreeske Diekachten hebben d’r för sörgt, dat de Dieken in ’t Loop van de Tied hoger wurren, umdat de busterge See ok in uns Tieden neet to trauen is, so as wi ’t sehn hebben bi de lesde Störmfloden.

Wenn wi dat all mit Gedüür beogen un denn ok noch bedenken, dat de Mensken in ’t oostfreeske Kuntreien de quabbelige un schrale Mooren in d’ Loop van de lesde 400 Jahr to flörig Ackergrund maakt hebben, denn könen wi driest seggen, dat Oostfreesland en Land van Menskenhand is.

Literatüür: Hajo van Lengen „Kultur und Landschaft Ostfriesland“, Ruhrspiegel-Verlag, Essen, 1978
„Ostfriesland im Schutz des Deiches“, Bd. I – XII, D